Ketenci Ömer Paşa Camii (1610)

Ketenci Ömer Paşa Camii Osmanlı mimarisi yapı sistemi içinde merkezi planlı tek kubbeli olup, tamamen kesme taştan yapılmıştır. Türünün en gelişmiş örneği özelliğine sahiptir. Elmalı’nın şehir merkezinde yer alır. Güneybatı Anadolu’nun en gösterişli sanat eseridir. Heybetli bir görünüşe sahip olmakla beraber, Osmanlı Devri Türk Mimarisinin Anadolu’da yapılmış az sayıdaki nadide örneklerinden biri olup, Mimar Sinan ekolünün de şaheseridir.

Külliye olarak yaptırılan bu eser;  camii türbe medrese şadırvan ve hamamdan oluşmaktadır. Külliye ve Camiinin inşası gayet zarif, görünüşü pek muhteşemdir. Külliye; Camiisi, türbesi, medresesi ve hamamı ile devrindeki diğer büyük külliyelerle boy ölçüşebilecek özelliğe sahiptir. Minberi, mihrabı, kalem işi süslemeleri, 17. Yüzyıl İznik Çinileri ile dört asırdır herkesi cezbetmekte, manevi atmosferiyle büyüleyici güzelliğini hala korumaktadır.

Mimari ve sanat bakımından büyük bir kıymet taşıyan ketenci Ömer paşa camii 1. Viyana savaşına katılan Manavgatlı ketenci Ömer paşa tarafından 1610 yılında yaptırılmıştır. Saraybosna fatihi olan Ömer paşa buradan aldığı ganimetlerle bu muhteşem külliyeyi yaptırmıştır, hatta külliyenin ortasındaki koca çınarın fidanını da Saraybosna’dan getirmiştir.

Evliya Çelebi 1082’de (1671) hacca gitmek niyetiyle çıktığı Güney Anadolu seyahatinde uğradığı Elmalı kasabasını oldukça etraflı şekilde anlatırken camiyi Ketenci Ömer Paşa Camii diye anar ve göz alıcı iç süslemesini kısaca tarif ettikten sonra mimarisinden bahsederken onu İstanbul Eyüp Sultan’daki Zal Mahmud Paşa Camii’ne benzetir.

Camiinin kubbe yüksekliği 25, minare yüksekliği 40 metredir. Duvar kalınlığı da 1 metre 75 santim olarak inşa edilmiştir. Cami’de 50 adet pencere bulunmaktadır. Aynı anda 1200 kişi rahatça ibadet edebilmektedir.

Taç kapısı yay biçiminde büyük sivri kemerli olup üstünde 8 satır halinde kitabe bulunmaktadır. Kapının iki yanındaki alınlıklarda sülüs celi hattıyla “Münafıklar mescidde kafesteki kuş gibi, Müminler mescidde suda balık gibidir” hadisi yazılmıştır.

Pencereleri içeriden ve dışarıdan süsleyen alınlıkların üzerlerinin her birinde değişik ayetler yazılıdır. Bu ayetlerin yazıldığı çiniler İznik çini fırınlarının son eserleri sayılır. Diğer bir husus da her pencere için ayrı olarak hazırlanan çok sayıdaki panonun 17. Yüzyıl şartlarında taa İznik’ten nasıl bir yol takip edilerek Elmalı’ya kadar bozulmadan taşınabilmiş olduğudur. İznik çiniciliğinin bu örneklerinin o devirde Anadolu’nun uzak bir köşesine getirilebilmiş olması Ömer Paşa’nın yaptırdığı bu hayrata ne kadar büyük bir emek verdiğinin delilidir.

Ketenci Ömer Paşa camii ilk 1870’de daha sonra 1938’de olmak üzere 2 defa restore edilmiştir. 20 Eylül 1929 da yıldırım düşmesi sonucu yıkılan minarenin yerine bu günkü minare aslına uygun şekilde yeniden yapılmıştır. Minare yıkılırken düşen taşlardan camiinin özellikle son cemaat yeri ve kurşun örtüleri zarar gördüğünden içen sıvası ve boyaları bozulmuştur. Uzun yıllar bakımsız kalan camii, nihayet Mareşal Fevzi Çakmak Paşa’nın bir Elmalı ziyareti sırasında dikkatini çekmiş ve onun girişimleri sonucu 1938-1942 yılları arasında yapılan yenileme çalışmaları ile eski güzelliğine kavuşmuştur. Ketenci Ömer paşa camiine yer alan 17. Yüzyıl İznik çinilerininin bir kısmı her ne kadar daha sonraki onarımlarda Kütahya çinileri ile değiştirilmiş olsa da renk motif ve kalitesiyle birçok özelliğini hala korumaktadır.

Manavgatlı Ketenci Ömer Paşa neden memleketine değil de Elmalı’ya böyle büyük bir eser kazandırmak istesin?

Ketenci Ömer Paşa Caminin kuzeydoğu duvarına bitişik bir türbe bulunmaktadır. Bu türbede şeyhi Ahi Baba yatmaktadır. Bu büyük zât camiinin banisi Ömer Paşa’nın şeyhidir. Yani Ketenci Ömer Paşa’nın bu külliyeyi buraya inşaa etmesinin sebebi Ahi Baba Hazretleridir diyebiliriz. Ketenci Ömer Paşa’nın şeyhi Ahi Baba’ya saygısı vefat ettikten sonra da devam etmiştir.  Şeyhi vefat edince oraya defnedilmesini istemiş ve vakfiyeye düşürdüğü şu not ile . türbesinde hizmet edilmesini teşvik etmiştir.

“Camii’nin kuzeydoğusundaki ahi baba türbesine kim hizmet ederse benden bir dirhem yevmiye”

Manavgatlı Ketenci Ömer Paşa tarafından 1610 yıllarında inşa edilmiş, Akdeniz Bölgesinin en büyük anıtsal camii Ketenci Ömer Paşa medresesi, hamamı ve şadırvanı ile Elmalı'ya gelen misafirleri selamlamaktadır.